Kayyum, bir kurumun yönetimine mahkeme ya da ilgili merciler tarafından geçici olarak atanan kişidir. Son yıllarda özellikle belediyelere kayyum atanması uygulaması Türkiye’nin gündeminde sıkça yer alıyor. 2024’te Mardin, Batman ve Halfeti gibi illere kayyum atanmasıyla birlikte bu uygulamanın nedenleri ve dayanakları bir kez daha tartışılmaya başlandı. Peki, kayyum nedir, neden atanır ve bu uygulama hangi durumlarda gerek duyulur?
Hangi Durumlarda Atanır?
Kayyum atanması, özellikle bir belediye ya da kurumun yasalarla çelişen, kamu yararını zedeleyen veya yönetimsel olarak aksaklıklar yaşanan bir durumda devreye girer. Belediyelerde kayyum atanmasının en sık karşılaşılan sebepleri arasında terör örgütleriyle ilişkili olduğu düşünülen belediye başkanlarının görevden alınması, kamu kaynaklarının yanlış kullanımı ya da yolsuzluk gibi ciddi yönetimsel eksikliklerin giderilmesi yer alır. Kayyum, yasal düzenlemeler ve mahkeme kararları ışığında, kamu yönetiminde denetim ve düzen sağlamak amacıyla atanır. İçişleri Bakanlığı’nın bu kararları alması genellikle kamu güvenliğini sağlama ya da kamu kaynaklarının daha etkin ve verimli bir şekilde yönetilmesini amaçlama gibi gerekçelere dayanır.
Mardin, Batman ve Halfeti belediyelerine 2024 yılında kayyum atanması, Türkiye’de yerel yönetimlerin bağımsızlığına ilişkin tartışmaları yeniden alevlendirdi. Bu uygulama, merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasındaki güç dengesinin nasıl olması gerektiği konusunda farklı bakış açılarını gündeme getirdi. Demokratik Emek Partisi (DEM Parti) yönetimindeki belediyelere kayyum atanması, bu yönetimlerin merkezi yönetimle çeliştiği ya da yasalara uygun olmayan uygulamalar yürüttüğü gerekçesiyle yapıldı. Özellikle son yıllarda artan kayyum atamaları, bazı çevrelerce demokrasinin temeli olan seçilmiş yöneticilerin yerine atanmış kişilerin getirilmesi açısından eleştiriliyor. Yerel yönetimlerin bağımsızlığını savunan görüşlere göre, seçmenlerin iradesine müdahale edilmemesi gerektiği vurgulanıyor.
Kayyum atamaları, Türk hukuk sisteminde belirli yasal dayanaklara sahiptir. Bu uygulama, 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun ilgili maddelerine ve İçişleri Bakanlığı’nın yetkilerine dayanarak gerçekleştirilmektedir. Eğer bir belediye başkanının görevini kötüye kullandığına ya da terör faaliyetleri ile bağlantılı olduğu düşünüldüğüne dair kanıtlar bulunursa, İçişleri Bakanlığı devreye girer ve gerekli görmesi durumunda kayyum atar. Böylece belediyenin yönetimi, atanan bu geçici yönetici tarafından sürdürülür. Kayyumların atama sürecinde, kamu kaynaklarının korunması ve kamu güvenliğinin sağlanması ana hedef olarak belirlenir.
Bu uygulamanın savunucuları, kayyum atamalarının toplumsal düzenin sağlanması ve kamu kaynaklarının verimli kullanılması adına gerekli olduğunu belirtirken, eleştirenler ise seçmen iradesinin göz ardı edildiği ve demokratik yönetim ilkesine aykırı bir durum yaratıldığını dile getirmektedir. Kayyum atanan belediyelerin yeniden seçime gitmesi veya kayyum atanmasının yerine belediye meclis üyelerinden birinin geçici başkan olarak görevlendirilmesi gibi alternatiflerin daha demokratik olduğu öne sürülüyor.
Kayyum atamaları, yerel yönetimlerin faaliyetlerinde karşılaşılan ciddi sorunları gidermek amacıyla yapılan bir müdahale olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak bu uygulama, yerel demokrasinin geleceği ve seçmen iradesine saygı konularında önemli soruları da beraberinde getirmektedir. 2024’teki kayyum atamaları ile birlikte, bu uygulamanın yarattığı etkiler ve tartışmalar daha da artmış, merkezi ve yerel yönetimler arasındaki ilişkiler yeniden değerlendirilmiştir.
